Kościół w Ornowie

Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej zbudowany w XV wieku.
Kościół murowany z użyciem kamieni polnych. Wnętrze kościoła ma charakter salowy z wieżą od zachodu, która pochodzi z XIX wieku. Na wieży znajduje się dzwon i nieczynny zegar. Ołtarz główny pochodzi z 1690 roku oraz rzeźby apostołów z lat 1430-40.
Od czasów reformacji do roku 1945 kościół zajmowali protestanci. Po wojnie został oddany ludności katolickiej.

Historia:

Ornowo – nazwa wsi pochodzi od pruskiego imienia Arno. Komtur Bernard von Mansfeld nadał w latach 1374-1379 niejakiemu Jakubowi sześćdziesiąt włók na założenie wsi Ornowo. W 1397 roku komtur Johann von Schӧnfeld kupił od Zandesa Erasmusa wieś Ornowo, dwór Morliny oraz inne dobra. Istniejący tu obecnie kościół był zbudowany w wieku XV. Wieża pochodzi z wieku XIX, główny ołtarz z roku 1690. Rzeźby apostołów z lat 1430-1440. W 1540 roku oprócz Sołtysa gospodarzyło tu 13 chłopów. W latach 1580-1654 właścicielem Ornowa był marszałek elektora Ahasverus Brandt, który otrzymał ten majątek za własne i ojca zasługi wojenne. W 1579 roku poza włókami kościelnymi i sołeckimi 16 chłopów gospodarzyło na dwóch włókach każdy. W tym okresie tylko jeden chłop Paul Lange miał niemieckie nazwisko. Przed reformacją istniała w Ornowie kaplica, a od XIV wieku kościół, który był filią parafii ostródzkiej. W 1626 roku po pierwszej wojnie szwedzkiej odbudowano kościół. W wyniku wojny 26 włók chłopów dziedzicznych leżało odłogiem, gdyż chłopi schronili się do okolicznych lasów bądź zbiegali do Polski. W 1636 roku w Ornowie było dziewięciu kmieci, a 16 gospodarstw było nieobsadzonych.

W początkach XVIII wieku wieś liczyła 60 włók, na 18 włókach gospodarowało dziewięciu chłopów szarwarkowych. 30 włók nie uprawiano. W 1740 roku rząd pruski sprowadził kolonistów niemieckich. W 1721 roku Chrystian Dągowski i Florian Sątopski dzierżawili cztery włóki kościelne. W 1740 roku rektorem szkoły i katechetą był D. Pauli. Przygotował on do zawodu nauczycielskiego zubożałego sukiennika H. Klecza. W 1765 roku nauczycielem był Florian Sątopski, założyciel i budowniczy nowej szkoły. W 1776 roku mieszkało w Ornowie dziesięciu chłopów szarwarkowych i czterech kolonistów niemieckich, a dziesięć włók książęcych leżało odłogiem. W 1828 roku w Ornowie na 401 morgach pracowało 26 chłopów. W 1883 r. Ornowo liczyło 80 domów mieszkalnych i 730 mieszkańców. Od reformacji do roku 1945, zajmowali kościół protestanci. Po ostatniej wojnie został oddany do użytku ludności katolickiej. W 1939 roku wieś liczyła 461 mieszkańców.

Architektura:

Kościół usytuowany w centrum wsi, posadowiony na znacznym wzniesieniu terenu. Orientowany. Teren wokół kościoła uporządkowany, ogrodzony płotem z drewnianych sztachet umieszczonych między murowanymi z silikatowej cegły słupkami. Zachowane pojedyncze groby wskazują na istnienie wokół kościoła cmentarza.
Obiekt murowany z użyciem kamieni polnych, na zewnątrz zatartych zaprawą wewnątrz ściany tynkowane. Od zachodu dostawiona późniejsza wieża, na kamiennym cokole, lico kamienia opracowane, spoinowane. Kamienną elewację wieży wieńczy profilowany, tynkowany gzyms. Portal uskokowy murowany z cegły, na której znaki fabryczne – cegielni z Elbląga. Podobnie wymurowane z cegły otwory okienne w kruchcie wieży. Murowana część wieży przykryta trójspadowym dachem, pokrycie dachu ceramiczne dachówką karpiówką. W górnej kondygnacji wieża wyższa konstrukcji drewnianej słupowo-ramowej. Ramy w trzech rzędach połączone na zamki ciesielskie dodatkowo wzmocnione drewnianymi kołkami, stanowią konstrukcję nośną dla dzwonu. Obok dzwonu w wieży znajduje się nieczynny mechanizm zegara. Wieża na zewnątrz oszalowana pionowo deskami i olistwowana. Wieża zwieńczona sześciobokiem mieszczącym zegar i niewielkie okienka, nakryta dachem ostrosłupowym, sześciobocznym. Wnętrze kościoła salowe z wieżą od zachodu. Posadzka nawy w postaci szlichty cementowej. Strop nad nawą drewniany belkowo – deskowy. Końcówki belek oparte na dłuższych ścianach. Belki posiadają sfazowane krawędzie. W wieży strop belkowo – deskowy. Wejście na wieżę po schodach drabiniastych. Z wieży komunikacja na poddasze kościoła. Chór wysunięty w stronę nawy oparty na ścianach bocznych kościoła i sześciu drewnianych słupach. Otwory okienne częściowo zmienione, pierwotnie zamknięte ostrołukowo, wtórne to powiększone pierwotnie otwory i zamknięte odcinkowo, obustronnie rozglifione. W prostej ścianie prezbiterium widoczny w tynku ślad pierwotnego otworu okiennego, który znajdował się wyżej od obecnie znajdującego się otworu, wskazuje na to wcześniejsze kolebkowe sklepienie nad nawą kościoła. W pierwotnych oknach wypełnienie stałe, szklone na ołów. Wtórne wypełnienie to stolarka okienna dwuskrzydłowa, okna krosnowe domykane do słupka. Skrzydła okien podzielone szprosami. Drzwi zewnętrzne dwuskrzydłowe, deskowe, wtórne. Ozdobne okucia pasowe i zamek przełożone zostały ze starszych drzwi. Zamek nakładany. Konstrukcja więźby dachowej nad nawą kościoła związana jest z konstrukcją stropu, oparta na trzech ramach stolcowych. Rama środkowa utworzona jest z 5 słupów, między którymi znajdują się po dwa wiązary puste. Dwie pozostałe ramy stolcowe to trapezowy układ rozporowy w pełnych wiązaniach złożony ze słupów leżących – usytuowanych równolegle pod krokwiami, w pełnych wiązaniach połączonych jętką i belką rozporową. Dach nad nawą dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną holenderką. Nad wieżą dach sześcioboczny, zakończony iglicą.
Bryła kościoła jest zwarta, z wyższą wieżą od strony zachodniej. Korpus kryty dachem dwuspadowym, wieża sześciobocznym zakończonym iglicą.
Korpus obiektu bez detali zdobiących zwieńczony podokapowym gzymsem deskowym. W elewacji wschodniej trójkątny szczyt o prostych podziałach ramowych. Na osi tej elewacji ślad wcześniejszego ostrołukowego otworu okiennego, poniżej którego okno wtórne zamknięte odcinkowo, obustronnie rozglifione.
Wnętrze salowe z prezbiterium zamkniętym ścianą prostą. Ołtarz główny datowany na 1696 rok. Na wieży dzwon i nieczynny zegar. Na belce w wieży, obok dzwonu, napis w języku niemieckim i data 1917.